Hoe goed is de zonnegroet?

Thuis de mat uitrollen voor een paar asana’s of een neerwaartse hond lijkt dé manier om in deze stressvolle tijden onze mentale gezondheid te bewaren. Maar is yoga wel zo’n effectief middel tegen de coronablues?

Dit artikel verscheen in december 2020 in Knack Weekend.

Ik beken. Ik googel ook weleens wat een dagelijkse yogasessie met je lichaam doet. In de hoop te lezen dat tien zonnegroeten per dag me het lichaam van Gwyneth Paltrow zullen bezorgen, scrol ik bij wijze van motivatie regelmatig door artikels die de voordelen van yoga belichten. Daarin lees je onder meer hoe yoga burn-outklachten doet verminderen en onze lenigheid en slaapkwaliteit verbetert. De mentale en fysieke voordelen lijken oneindig en bovendien wetenschappelijk bewezen, hét argument waardoor zelfs rationele zielen die de spirituele aspecten van yoga te zweverig vinden, overstag gaan.

Extra troef is dat er voor iedereen wel een vorm van yoga bestaat. De een zoekt naar meer soepelheid in rustige yin yoga, de ander kan zijn hoofd pas leegmaken tijdens een actieve ashtangasessie. Sommige lesgevers spelen daar handig op in. Zo biedt de Amerikaanse Adriene Mishler van het hyperpopulaire YouTube-kanaal Yoga with Adriene niet alleen online yogasessies tegen angst en eenzaamheid, maar ook voor specifieke doelgroepen als muzikanten of lopers.

En als je dan nog niet overtuigd bent, dan zijn er de vele persoonlijke getuigenissen over complete transformaties. Zo bevrijdde yoga de 66-jarige Martine Tom-beur van de ondraaglijke lichamelijke pijnen waarmee ze kampte na het overlijden van haar dochter. Haar spieren waren zo verkrampt van het verdriet dat ze bewoog als een oud vrouwtje. “Ik was in eerste instantie sceptisch toen mijn kinesist yoga aanraadde,” vertelt Martine, “maar mijn spieren zijn losgekomen en de fysieke pijn verdween volledig.”

Lunchpauzeposes

Hoewel officiële cijfers over de popularisering van yoga in Vlaanderen voorlopig ontbreken, ziet ook professor in de sportsociologie Jeroen Scheerder (KU Leuven) dat er iets aan het veranderen is: “Het begint al in de grote sportwinkels, waar de laatste jaren een aparte afdeling met yogamatjes en -kledij is ingericht.” In het aanbod van fitnesscentra is volgens Scheerder de popularisering van yoga het duidelijkst: “Eerst kwamen daar alleen bodybuilders, daarna ging iedereen fitnessen. Vervolgens was er de wellnesstrend. Tegenwoordig hebben fitnesscentra aandacht voor het lichaam en de geest en heeft yoga daarin een plek gekregen. Aan die evolutie zie je hoe yoga is gecommercialiseerd.”

Dat yoga mainstream is geworden, merk je ook in de bedrijfswereld. Vroeger was yoga een bezigheid waar je je bijna voor moest schamen, nu kun je ermee uitpakken op je cv zonder bang te zijn dat een werkgever het als een signaal van zwakte ziet. Meer nog, bedrijven bieden zelf ook yogasessies aan tijdens de lunchpauze. Tegelijk nemen scholen yoga op in het lessenpakket om leerlingen te wapenen tegen stress. Terwijl het vroeger een luxe was om altijd en overal wifi te hebben, zijn we nu doordrongen van het besef dat we regelmatig moeten deconnecteren van de vele prikkels. En yoga is daarvoor blijkbaar de oplossing.

In je lijf zakken

Doorwaakte nachten vol coronazorgen, een constante stroom aan doemberichten en door isolatie versterkte angstgevoelens… voedt de actualiteit de yogahype? “Absoluut”, zegt Scheerder. “Het is niet verwonderlijk dat yoga aan populariteit wint in een maatschappij waarin we laveren tussen de risico’s. Veel zekerheden zijn weggevallen.

Via yoga proberen mensen de controle te behouden, al was het maar over hun eigen lijf.”

Ook yogadocente en psychologe Sigrid Vandenweghe valt het op: “Ik krijg vaak de vraag of yoga kan helpen om beter met deze crisis om te gaan. Ik bevestig dat altijd. Yoga is een fantastisch middel om niet de hele tijd bezig te zijn met de coronadreiging. Via yoga kun je opnieuw contact maken met jezelf en even van je hoofd in je lijf zakken. Daardoor helpt het ook om rust te vinden tijdens de uren van de dag die je niet op de mat doorbrengt. En verder geeft yoga natuurlijk een boost aan de immuniteit.”

Toch is niet iedereen onverdeeld gelukkig met de yogarage. Volgens puristen hebben de glossy beelden die we zien op sociale media nog maar weinig te maken met de authentieke yoga, zoals die duizenden jaren geleden ontstond aan de oevers van de Ganges. Flor Stickens, voorzitter van de Yogafederatie van Nederlandstalig België, spreekt van een verwatering: “Het commerciële aanbod herleidt yoga vaak tot gymnastiek met yogahoudingen. Yoga gaat echter over zelfrealisatie. Het lichamelijke is daar een onderdeel van, maar het is niet de essentie.” Volgens Vandenweghe is die kritiek weinig zinvol:

“Ja, de principes zijn eeuwenoud, maar ze zijn nu broodnodig. Daarom is het goed dat yoga meer mainstream is geworden.

Mensen zijn bovendien best wel kritisch, hoor. Als yoga hun niets geeft, komen ze niet naar de les.”

Toch blijft de aandacht voor het perfecte yogalichaam opvallend. De beeldvorming voedt het idee dat yoga is voorbehouden voor lenige, slanke vrouwen, iets wat helemaal niet klopt. Yoga gaat immers om het aanvaarden van je lichaam. Maar de kentering lijkt ingezet. Check de instagramaccounts maar van yogi’s als Biggalyoga. “Een paar jaar geleden klaagde ik de situatie nog aan in een opiniestuk op Charlie Mag”, zegt Vandenweghe. “Maar de body positivity-beweging heeft effect. Je ziet nu veel meer diverse beelden.” Ook aan de aanbodzijde wordt daarop ingespeeld. Voor bejaarden is er stoelyoga en sommige lessen concentreren zich dan weer op zwaarlijvige leerlingen. Zo organiseert de Nederlandse influencer Merel Wildschut ‘yoga voor dikke mensen’: “Als je dik bent, kan zo’n naveltruitjesschool echt een warzone zijn. Daar hoeven we nu gewoon niet meer naartoe.”

De yoga bvba

Toch zijn er wel degelijk negatieve bijwerkingen aan de hype. Zo leidt het promoten van de mentale voordelen van yoga ertoe dat mensen gaan denken dat yoga hun depressie of angststoornis zal oplossen. Vandenweghe maakt het in haar lessen regelmatig mee: “De drempel voor een yogales ligt immers veel lager dan die van de therapeut. Alleen, een doorsnee yogales is geen vervanging voor reguliere therapie.”

Dat neemt niet weg dat je gerust mag experimenteren met yoga als je slecht in je vel zit of te veel stress hebt. “Als psychologe weet ik hoe krachtig yoga kan zijn,” zegt Vandenweghe, “maar als je klachten hebt die je niet alleen kunt oplossen, mag je de yogales niet verwarren met therapie. In sommige gevallen kan het zelfs gevaarlijk zijn. Zo moet je je goed informeren als je verdovende middelen gebruikt en kunnen bepaalde psychologische problemen – denk maar aan seksuele trauma’s – getriggerd worden tijdens een yogapose.” Sommige critici doen er nog een schepje bovenop. Yoga is niet alleen geen effectief antidepressivum, de yoga-industrie doet ook te weinig aan de oorzaak van burn-outs, zeggen zij. Door alleen symptomen te bestrijden, blijft ze immers verdienen aan onze mentale problemen. Zo haalt Adriene, ogenschijnlijk dé girl next door, iedere dag 7000 dollar uit de advertenties in haar YouYube-video’s. Auteur Michael Bijnens ziet het met lede ogen aan en kaartte het probleem uitgebreid aan in zijn recente boek Het beste uit onszelf: “De zelfhulpindustrie geeft de boodschap: in het moderne leven word je blootgesteld aan veel prikkels, koop daarom onze app. Niemand in de industrie zegt: we moeten het leven fundamenteel anders aanpakken, zet je gsm uit en ga op zoek naar echte verbinding.”

Vandeweghe erkent het probleem: “Je kunt geen pleitbezorger van yoga zijn zonder aan te kaarten wat er misloopt in de maatschappij. Met mijn lessen wil ik geen doekje voor het bloeden geven. Soms willen bedrijven mij bijvoorbeeld inschakelen voor een antistressles. Als dat geen onderdeel is van hun stressbeleid, weiger ik.”

Verslaafd aan vooruitgang

Eigen aan de populariteit tijdens de coronacrisis is dat yoga een huiskamer- hobby is geworden. Je hoeft niet meer naar Ibiza om te deconnecteren, maar je organiseert je yogaretraite gewoon bij je thuis. Dat is handig. Je moet je niet verplaatsen en volgt de les gewoon wanneer je wilt. Maar ook hier zijn er nadelen. Zo kan oefenen zonder lesgever ronduit gevaarlijk zijn. Je zou de eerste niet zijn die geblokkeerd raakt in de lotushouding of die een nekblessure oploopt in schouderstand. Ook voor Martine werkt het niet. Zij komt thuis niet in de juiste sfeer met een man die natuurlijk ook gewoon rondloopt. Vandeweghe zag dan weer studenten afhaken die al een hele dag achter de computer zitten: “Die hebben niet altijd zin om opnieuw online te gaan.” Zelf betreurt ze dat je de groepsenergie verliest van het samen chanten en ademen: “Maar het is beter dan niets. Ik – en veel studenten met mij – zijn blij dat we die mogelijkheid toch hebben.”

Als je in de lockdown nog geen zuurdesembrood hebt gebakken of aan een marathontraining bent begonnen, ben je dan wel productief genoeg? Lockdownyoga – nochtans een manier om ontspanning te vinden – ontsnapt niet aan dat productiviteitsdenken. Zo zie je tussen de onlinelessen veel challenges zoals ‘30 days of yoga’. Sommige aanbieders maken zelfs meteen een persoonlijk schema en beloven dat je aan het einde van de lockdown een vrolijkere, rustige versie van jezelf zal zijn. Is het niet ironisch dat we ons maar kunnen ontspannen als we tegelijk ook productief zijn? “De uitkomst van een yogales moet tegenwoordig meetbaar zijn”, zegt Vandeweghe. “Als je met je neus richting je knieën moet buigen, is dat een oefening in overgave. Veel mensen zijn echter bezig met hoever ze kunnen gaan. Het zit er ingebakken om uitdagingen te zoeken. We zijn verslaafd aan vooruitgang en de shot dopamine die zegt dat we goed bezig zijn. Helaas!”

Yoga in eigen bubbel

Of yoga ook na de coronacrisis zal blijven pieken? Volgens Vandeweghe is de combinatie van online- en livelessen alvast een blijver. Ook volgens professor Scheerder zit er toekomst in yoga. Hij stelde een lijstje met criteria samen waaraan sporten in het postcoronatijdperk het best voldoen willen ze aan populariteit winnen: “Yoga ticks all the boxes. Het is in de eerste plaats laagdrempelig: je kunt aan yoga doen in je eentje of in kleine groep, wanneer je maar wilt. Yoga is bovendien coronaproof, je kunt het in je eigen bubbel en zelfs in je eigen huiskamer beoefenen. Bovendien kan een yogales gemakkelijk online worden georganiseerd.” Verder is yoga volgens de professor de ultieme ‘slow sport’.

“Het past bij de tendens om te vertragen, net zoals wandelen. Yoga heeft dus alles om een van de sporten van de toekomst te worden.”

Kortom, er is altijd wel een goede reden om vandaag nog de zon te groeten en deze crisis is er zeker een van. Verwacht echter geen mirakels van al dat planken, maak geen competitie van de schouderstand en trek je wandelschoenen aan als je genoeg hebt van al die schermpjes. En of je nu kiest voor ohm als mantra, of toch zweert bij een glas wijn om te ontspannen, pak je stress ook altijd aan bij de basis, en niet met doekjes voor het bloeden.